Kastriot Gashi

Një prej tentimeve par excellence për manipulime emocionale apo keqpërdorim i moralit të një pale ndaj një pale tjetër, apo të një individi ndaj një individi tjetër, është kur i thua që "t'i thërrasë ndërgjegjes". Nga situata e fundit me krizën në arsim të shkaktuar nga greva e sindikatës së mësimdhënësve. Këtu kemi tri kategori kryesore që janë të përfshira direkt në këtë krizë: qeveria, sindikata (përkatësisht mësimdhënësit) dhe nxënësit (përkatësisht prindërit). Të shohim se si përdoret "ndërgjegjja" nga secila palë për të manipuluar emocionalisht, apo për të përdorur sentimentin moral kunder palës tjetër. Këshilli i prindërve të Kosovës deri tani pothuajse ka ndërmarrë pak apo aspak hapa për të mbrojtur të drejtat e fëmijëve. E shumta që ka bërë ky këshill është thirrja për qetësi dhe rekomandimi që mësuesit "t'i thërrasin ndërgjegjes". Mësimdhënësit vazhdimisht thirren në kontributin dhe sakrificat e tyre të periudhës së paraluftës, kur kanë p...

Arsyeja pse sanksionet e Evropës ndaj Rusisë nuk pritet me dhënë shumë rezultat. Edhe nga letërsia e tyre (Dostojevski, Tolstoj, etj) e kuptojmë me çfarë karakteri kemi të bëjmë. Sepse siç e thotë autori amerikan Ralph Emerson - "...mendimi i tyre për botën është gjithashtu një rrëfim i karakterit të tyre." Për dikë që thotë se kemi probleme tjera lokale dhe neve nuk na intereson, kriza e luftës në Ukrainë domosdoshmërisht po na prekë dhe do të na prekë edhe në të ardhmen. Dyfishimi i faturës së energjisë si duket do të jetë pasoja e radhës. Në vazhdim në formë humori ilustrohen dallimet ndërmjet letërsisë angleze, gjermane dhe ruse. - Novela angleze: hajde t'shkojmë në festë me e gjetë ndonjë grue. - Novela gjermane: hajde t'shkojmë në ndonjë vend të shkretë me e gjetë vetëveten. - Novela ruse: hajde t'shkojmë në thellësitë e dëshpërimit që t'a kuptojmë se ka nivele hala më të thella të dëshpërimit që s'i kemi dijtë, e t'shkojmë qatje.

Konshenca zakonisht në gjuhën shqipe përkthehet si ndërgjegja apo vetëdija, është fjala për atë që na dallon neve si qënie njerëzore prej shumë gjallesave tjera. Ajo ndjenja e brendshme që na drejton drejt asaj që është e drejtë apo e gabueshme në relacionin e sjelljes. Ndërgjegjja apo vetëdija na bën me dijtë me e dallu vetën prej të tjerëve. Para pak kohe, me deklaratat e tij një ish punëtor i Google tronditi botën duke thënë se inteligjenca artificiale e ka mberri nivelin e ndërgjegjes. Futuristi dhe teoricienti i njohur i astrofizikës Michio Kaku në lidhje me inteligjencën artificiale thotë se aktualisht është në nivel sa të një brumbulli, pastaj me zhvillimin e saj pas një kohe mund të arrijë në nivel të një miu, pastaj të një qeni, e dikur kah fundi i shekullit nëse vazhdon ky trend i zhvillimit të saj mbërrin në nivel të majmunit. Në këtë moment inteligjenca artificiale mundet me qenë potencialisht e rrezikshme, dhe duhet të sigurohemi qe t'ia vendosim një ndërprerës që ta h...

Pothuajse nuk të zë syri dhe veshi diçka tjetër në tërë produktin mediatik tek ne, përveç atyre që po quhen 'debate'. A thua pse? Kah na erdhi kjo? Mendoj se duhet të jetë një prirje ndoshta edhe me bazë antropologjike, që kjo shoqëri e ka, e që media e ka identifikuar dhe e përdor për interesa të saja komerciale. Pra, popullit me gjasë i pëlqen me dëgju bull-shit maratonik secilën ditë e natë, aty e gjenë prehjen shpirtërore ai.  Edhe kuvendi nuk është se e lë mangut këtë zhanër të zbavitjes mbarë popullore. Dalin politikanët ia japin një rend në foltore, në mënyrë që jehona e atyre fjalëve të përcillet pastaj me ditë të tëra. - A e ndive çka i tha? - Ah, po mirë ia bani! Oda pra! Me shekuj oda e ka kultivuar këtë formë komunikimi. Tash odën e kanë sjellë në TV, kuvend, kudo. Këso evolucioni kulturor (e kushedi ndoshta edhe biologjik) kemi zhvilluar me shekuj, na e lypë truni reptilian këtë formë komunikimi. - Ti edhe me ia qëllu, nuk t'njehet - i kishte pasë thënë një pro...

Sipas legjendës, dikur moti, tek ne ekzistonte diçka që quhej besa. Besa, besë, besën t'a kam dhënë… Besoj se të gjithë e dijmë në teori se çka është besa, edhepse në teori nuk ka dallim në mes të teorisë dhe praktikës, e në praktikë, ka. Unë kësaj radhe e kam fjalën për një besë tjetër - BESS, akronim për Battery Energy Storage System apo "sistemi për ruajtjen e energjisë në bateri". Më kujtohet njëherë një dialog për energjinë me një profesor i cili ka qenë edhe në pozita të institucioneve në qeveritë e kaluara, i cili kishte udhëtuar, kishte parë e dëgjuar, nuk do mend se hiqej mjaft i zgjuar. Unë, si e zeza e vetës që jam, me intereson të dijë çdo gjë, për shembull lexoja në atë kohë për avancimin e baterive dhe hulumtimet që bëheshin në këtë fushë, me idenë për përdorim të baterive me kapacitete të mëdha për ruajtje të energjisë. Kur unë e përmenda këtë, profesori u soll disi si me njëfarë ironie, demek çfarë baterie, energjia ruhet përmes levizjes së ujit poshtë-për...

Mark Manson është person që mbahet për psikolog, aktiv në sferën e zhvillimit personal, është autor i dy librave me tituj pak sa të çuditshëm - në të cilët e lëshon siç thonë F-bombën mu në tituj. Nuk do t'i përmend librat këtu për shkaqe praktike, kush i di, i di. Megjithatë, pavarësisht mënyrës se si shprehet Manson, shpeshherë ka disa mesazhe të rëndësishme për të thënë. Në vazhdim janë disa nga "paradokset që do t'ua ndryshojnë jetën" - siç thonë ai - që i elaboron në një prej videove në kanalin e tij në Youtube, që mua më zgjuan vëmendje. (Kush përton me lexu në vazhdim çka kam shkrujt unë, mundet me kliku linkun në fund të postimit me e dëgju direkt Markun :) ) Paradoks është diçka kontradiktore apo e pasaktë në dukje por e vërtetë apo e saktë kur analizohet më me kujdes. Paradoksi #1 (Shoqëria) - Sa më shumë përpiqesh me i ba njerëzit me t'dashtë, aq më pak kanë me të dashtë. Sepse në psikologjinë njerëzore gjatë komunikimit, më shumë ka rëndësi preteksti ...

Moti po merr sikur kur hin me ba dush edhe shtypja e ujit nuk është stabile. Don me e lëshu pak kah e nxehta - t'përvëlon; don me e lëshu pak kah e ftohta - t'ngrin. Pastaj, gjatë gjithë javës merr moti i mirë, thotë njeriu, sa të vjen vikendi se duhet me dalë pak në natyrë, vikendi po dihet, natyra me shi, bubullimë e vetëtimë... Mirëpo, këso situata në jetë njëriu natyrisht se duhet me i përballu me stoicizem.  Filozofia e stoicizmit ilustrohet më së miri përmes një shembulli - lopa n'shi. Lopa edhe kur bjen shi edhe kur nxen dielli, lopa nuk ka ndonjë reaksion të theksuar emocional - së paku për aq sa mund ta perceptojmë. Pra, karshi ngjarjeve që ndodhin në jetë e të cilat nuk janë në kontrollin tonë duhet të sillemi me stoicizem - si lopa n'shi dmth.

Në këtë univers gjithçka është në lëvizje, pothuajse asgjë nuk rrin në të njëjtën gjendje. Atomet, fotonet, grimcat tjera, të gjitha janë në lëvizje të përhershme. Në trupin e njeriut çdo qelizë rigjenerohet, aq sa thuhet se për një periudhë rreth dhjetë vjeçare, secili person, fizikisht nuk është më ai që ka qenë. Trupi, organet, indet, që përbëhen prej qelizave, ato qeliza gradualisht vdesin që të gjitha dhe zëvendësohen nga qeliza të tjera të reja. Megjithë faktin se gjithçka ndryshon, kur vjen puna te mendja e njeriut, ekziston njëfarë përshtypje tek një shumicë njerëzish se njëriu duhet të ngelet me opinionet, mendimet, qëndrimet që i ka pasë dhe nuk duhet t'i ndryshojë ato. Disi perceptohet si jo-etike ndryshimi i mendjes. Kjo mendësi ndoshta vjen si pasojë, kur kemi të bëjmë me zotimet, sepse kur njeriu në relacion me të tjerët zotohet për përmbushjen e marrëveshjeve të caktuara, atëherë në këtë rast ndryshimi i zotimit e dëmton palën tjetër. Prandaj kontrata apo marrëveshja...

Mos i shpenzoni lotët e rinj duke i vajtuar pikëllimet e vjetra - porositë tragjediani i Greqisë antike Euripidi. Porosia me urtësi e këtij shkrimtari antik do të na shërbente të gjithë neve edhe sot. Por, kjo porosi sidomos do ju hynte në punë akterëve të politikës si nga pozita ashtu edhe nga opozita. Pozita vazhdimisht vajton me lot të rinj pikëllimet e të kaluarës kur qeveriate opozita. Opozita vajton për pikëllimet që shkaktonte atëbotë pozita.  Herë kthehen te lufta, herë të para-lufta, herë te pas-lufta - vazhdimisht duke u ankuar e akuzuar njëri-tjetrin. Vetëm e vetëm për të kaluarën! Po për të ardhmen a keni diçka zonja e zotërinj? Mjaft më! Mjaft me ata lotë herë krokodili e herë të tjerë se na çmendet. Deri kur do të vazhdoni të mirreni vetëm me ankesa për të kaluarën? Kur do të filloni të bëni diçka për të ardhmen?  Për të kaluarën e të ardhmen po e sjellë në kujtesë një pjesë të fjalimit të nobelistit Elie Wiesel. "Pikerisht siç nuk mundet njeriu të jetojë pa ëndr...

Nga fotot e postume në fejsbuk, po vërehet ashiqare vëmendja që ka zgjuar ky objekt i mrekullueshëm qiellor - Hana. Përpara thojshin se kur është hana e plotë si sonte, dalin vampirat. Diten - thojshin - vampirat nuk guxojnë me dalë sepse nëse i rrokë drita e Diellit ata shkrihen. E valla pra as sonte nuk po guxojkan, se Hana në fakt nuk ka dritë të veten, ajo veç e reflekton driten e Diellit. Fizika nuk po i len rehat as vampirat. Meqë jom në tripa të fizikës. Njutoni kur e ka pa mollen t'u ra n'tokë, ka thanë a thu pse nuk bjen në tokë edhe Hana? Hana paska qejf me ra n'tokë si molla, por s'po mujka.

Ky objekt qiellor kaq kolosal, me madhësi sa miliarda diej, me një dendësi aq të madhe, me një atraksion gravitacional aq të fuqishëm, që tërheq gjithçka kah vetja, madje as drita nuk mundet me i shpëtu. Nga teoria gjenerale e relativitetit të Einstein-it, më pastaj është konceptuar, vetëm matematikisht si koncept, vrima e zezë. Askush nuk e ka ditur nëse ekzistojnë me të vërtetë. Tek më vonë, në vitet '60 janë detektuar shenjat e para, e pastaj tek në vitin 2019 është nxjerrë si imazh një vrimë e zezë nga një galaktikë tjetër. Ndërsa kësaj radhe, kjo është vrima e zezë gjigante në qendër të galaktikës tonë - Rruga e qumështit. Morali i storjes - Matematika t'a mundëson me kuptu atë që nuk ta merr as mendja, me pa gjana që nuk mundesh me i pa.

Po thonë se nuk duhet me i përkrah djemtë që po luajnë Counter Strike, sepse i bjen sikurse me e promovu dhunën. Video lojëra në të cilat ndiqesh, vritesh e pritesh, me të tjerët - virtualisht. Pra, si pacifistë absolut që jemi, nuk duhet t'i promovojmë ato.  Si pacifistë virtualë që jemi, dihet, themi se dhuna është diçka e urryer që nuk duhet promovuar në asnjë mënyrë! Shumë mirë! Por, a është e vërtetë se përnjëmend e urrejmë dhunën? Sa i përket dhunës, njëriu më shumë duket se është në njëfarë konfuzioni. Në njërën anë e urrejmë dhunën, kur është e llojit që nuk na pëlqen. Mirëpo, kur dhuna na pëlqen, ne tranohemi pas saj. Paguajmë bileta me shuma të mëdha të pareve, vetëm me shku me pa përsona që ia tharbin turinjtë tjetrit, e shtrejnë përtokë, e përgjakin; ndajmë medalje për të promovuar protagonistët e dhunës; madje ngrisim edhe përmendore të njerëzve që me mburrje mbajnë në duar mjete me të cilat kanë ndarë koka nga trupi.  Por, megjithatë e urrejmë dhunën! Jemi të dhi...

Gjenerali i njohur kinez i artit të luftës San Cu, ka thënë se suksesi apo dështimi në betejë është meritë kryekëput e udhëheqësit. Ndoshta e keni dëgjuar storien ku (sipas legjendës) San Cu shkon në pallatin e perandorit kinez dhe në mes tjerash i thotë se është i aftë që secilin individ me e shndërru në ushtar. Perandori si duke u tallur i thotë – a mundesh edhe këto shërbëtoret e pallatit me i ba ushtare? Sigurisht! – u përgjigj San Cu. Çka bani San Cu?! I ndau ato në dy grupe, prej secilit grup e zgjodhi nga një udhëheqëse. I shpjegoi instruksionet dhe detyrat që priten prej tyre, që kishin të bënin me demonstrim të aftësive të caktuara ushtarake që ato duhet ti përvetësonin, i përsëriti edhe njëherë, derisa u sigurua se ato i kuptuan mirë. Kur erdhi koha që ato të dëshmonin veten, San Cu kërkoi nga dy udhëheqëset e grupeve që të japin urdhërin për të filluar. Shërbëtoret e pallatit vetëm qesheshin në mes vete. E kishin marrë me lojë e shaka krejt këtë punë. Atëherë, San ...

A m'e vra veten, a m'e pi një kafe? (Albert Camus) I rr'mih xhepat Sizifi kosovar, për me i gjetë një euro për kafe e me shpëtu shpirt. Xhepat e shkyem, me vrima të zeza në ta, vrima si dritare prej të cilave përbirohesh edhe del direkt nëpër universe paralele. Shetitesh nëpër galaktika e planete ku nafta, buka, madje edhe kafeja është ma lirë. Atje duhet t'i kenë shku edhe ato një euro. Pastaj e heqë dorën nga xhepi dhe teleportohesh direkt në realitet, në Mitin e Sizifit të Albert Kamys. Në absurdizem, aty ku duhet t'a paramendosh Sizifin e lumtur, edhe pse krejt çka ai bën është rrokullisja e gurit poshtë e përpjetë kodrës - përjetësisht. Sa i përket pyetjes retorike në fillim, në fund të fundit - siç thotë Seneca e pastaj edhe Camus - të guxosh të jetosh është trimni ma e madhe sesa të guxosh të vdesësh. P.S. Po boj hajgare se kurrë ma mirë s'o konë. Si n'Zvicër, çmimet!

A është në gjendje njeriu të ndërmarrë një hap kaq të tmerrshëm? Të vejë në përdorim ato që as në ëndrrat më të çmendura nuk bëjnë vaki - armët nukleare? Nuk është kjo hera e parë që njerëzimi dhe në përgjithësi jeta në Tokë ndjehet seriozisht e kërcënuar. Më 26 shtator 1983, për pak sa nuk kishte fillu shkrepja e këtyre armëve në mes të Bashkimit Sovjetik dhe NATO-s. Sistemi i paralajmërimit anti-nuklear i forcave ajrore sovjetike kishte ndezë alarmin se në drejtim të tyre nga SHBA ishte nisur një raketë nukleare, e pasuar edhe nga së paku pesë të tjera. Një person me emrin Stanislav Petrov, lejtnant kolonel i forcave te mbrojtjes ajrore sovjetike është njëriu i cili e kishte shpëtu njerëzimin nga një llahtari e tillë. Ai kishte dyshuar se alarmi është i rremë dhe nuk kishte ndërmarrë hapin për kundërpërgjigje - dhe kështu doli, alarmi qe i rremë. A do të ketë edhe kësaj rradhe një Stanislav Petrov i cili do të shpëtojë njerëzimin?

Natyrisht, pushtimet dhe kolonializmi çdoherë sjellin të këqija, kjo nuk do shumë koment. Mirëpo, nëse do të ndaleshim për një moment të mendonim nëse përveç të këqijave ndonjëherë sjellin edhe ndonjë të mirë. Një shembull, si kolonitë britanike në Indi dhe Afrikë i kanë çrrënjosë disa tradita të tmerrshme lokale nëpër këto vende, siç është sakrificat njerëzore. Charles Napier, shef i komandës së ushtrisë Britaneze në Indi, i ballafaquar me ankuesit lokal në lidhje me ndalimin e sati-t (traditë e popujve të Indisë për djegien për së gjalli të grave të veja), po thotë: - Ju po thoni se e paskeni traditë me i djegë gratë e veja. Shumë mirë. Edhe ne e kemi një traditë: kur burrat e djegin një grua të gjallë, ne u varim një litar përreth qafës dhe i varim. Ngriteni ju turrën e druve. Përskaj saj, karpenteret e mi i ndërtojnë trekëmbëshat. Ju e zbatoni traditen tuaj, ne traditën tonë. (The better angels of our nature, Steven Pinker)

Me besu që politikanët vijnë në pushtet me qëllim primar për me t'i zgjidhë problemet ty, apo me t'a përmirësu ty jetën. Është goxha afër sikur me besu në babadimër. E pse pra vijnë në pushtet ata? Friedrich Nietzsche krejt jetën, motivin që e ka njeriu për me jetu e me u përpjekë, e spjegon përmes asaj që e quan - vullneti për fuqi (gjer. Wille zur Macht). Konceptin e Schopenhauer-it i cili e spjegon motivin e jetës përmes - vullnetit për jetë. Nietzsche e zgjeron duke thënë se vetëm vullneti për me jetu nuk mjafton, por njeriu duhet të synojë të jetojë fuqishëm.  Mbase edhe mund t'a keni të njohur tashmë, përdorimin e këtij vokabulari edhe nga figura të njohura në rrethana të ndryshme politike - të jetosh fuqishëm. Ky pra mund të jetë motivi pse njerëzit synojnë pushtet, sepse pushteti është fuqi. Jo që të ta përmirësojnë ty jetën, por që të jetojnë për vete fuqishëm. E ti, sa gënjehesh e zhgënjehesh, jeto sa të mundesh fuqishëm.

Njeriu vepron në bazë të arsyes. Kur diçka e vlerëson si të dobishme dhe të arsyeshme, atë edhe e vepron. Përveç mbi bazën e arsyes, njeriu vepron edhe në bazë të ndjenjave. Kur diçka e ndjen, i pëlqen, pavarësisht në është e arsyeshme ose jo, njeriu e vepron atë që atij i pëlqen. Atëherë, a ekziston akoma diçka përtej kësaj dikotomie ndërmjet arsyes dhe ndjenjës, e që ndikon në sjelljen njerëzore? Po. Kur njeriu vepron mbi bazën e asaj që dikush tjetër i thotë. Nuk vepron mbi bazën e asaj që ai e vlerëson apo e ndjen, por e vepron atë që dikush tjetër e vlerëson apo e pëlqen për të. Kur njeriu vepron kësisoj, nuk e pranon autencitetin e vet në relacionin me sjelljen, por opinionin e dikujt tjetër për vetëveten, kjo ndryshe quhet edhe vetëvrasje filozofike (term i huazuar nga Albert Camus :)). Kësisoj, thonë se njëriu mundet me e humbë lidhjen me vetëveten dhe arrin deri aty ku mezi e ndjen apo nuk e ndjen fare gjallë vetëveten.

Një prej personave kompetent i cili është marrë me studimin e fenomenit të teorive konspirative nga këndi i psikologjise dhe sjelljes njerëzore, është profesori i psikologjisë në Universitetin e Bristolit, Stephan Lewandowsky. E ka edhe një doracak ku në mënyrë brilante e dekonstrukton mënyrën se si funksionon mendësia e besimtareve të teorive konspirative. Conspiracy Theory Handbook Natyrisht, në botë ndodhin konspiracione, disa prej tyre pastaj me kalimin e kohës zbulohen. Por, mendësia me të cilën i qasen konspiracionistet këtyre dukurive (ngjarjeve) dallon nga ajo e zakonshmja. Një skepticizëm i shëndoshë rreth ngjarjeve të dyshimta është i mirëseardhur, por jo një dyshim i sterr-madh; pranimi i fakteve, e jo interpretimi i tyre; koherenca, e jo kontradikta. Lewandowsky propozon një kornize për identifikimin e te menduarit konspiracionist përmes shtatë tipareve. Nëse e keni njërën prej tyre, ju keni një tipar të konspiracionisteve, nëse i keni të shtatat atëherë urime - jeni ...

Në vitin '99 ka pasë dalë për herë të parë Matrix-i. Edhe në atë kohë si sot u ndalke rryma. Kinemaja me duket hala nuk ka qene funksionale. Filmat i merrshim me qira ne video-klub te Ademi. Nejse, paten nise me dale DivX-at ne CD. Neo e ka pase pyet Morpheusin në film:  - Nëse vdes në Matrix, a vdes edhe në jetën reale? - Sigurisht! - u përgjigj Morpheusi - Trupi nuk jeton dot pa mendjen. Paramendo me hi në Matrix edhe me t'u ndalë rryma! Kjo e kish kthy filmin prej Sci-fi në horror.

George R.R. Martin e ka një thënie interesante dhe inspiruese për leximin, thotë: Ai që lexon i jeton mijëra jetë para se të vdesë. Ai që nuk lexon e jeton vetëm një. Çdo person lexon atë që atij i intereson apo i pëlqen. Prandaj unë e kam problem me i rekomandu dikujt librat që i lexoj unë, sepse vetëm pse mua më pëlqejnë dhe më interesojnë, dikush tjetër mund të ketë krejtësisht preferenca tjera. Për këtë vit unë e kam pasë vendosë me i lexu 21 libra për qejfi temin, përkundër angazhimeve edhe obligimeve tjera, dhe ia kam arritur. Lista e librave që më tërheqin dominohet nga libra të zhanrit non-fiction, por ka edhe ngapak letërsi, filozofi, religjion, memoare, etj. Jam kujdesë me i shënu në Goodreads, përndryshe nuk i kisha mbajtë në mend çka kam lexu :) Linku në Goodreads: https://www.goodreads.com/user/year_in_books/2021/86287853?utm_source=fb&fbclid=IwAR3UTqwSetHBbaTEP0Bt0Q3OX9rnTpA8PZl4dV_I0rnMxyC4Sz4D-VLkG4k

Kur po i dëgjoj do figura politike çka po flasin, e pastaj disa tifozë të tyre qysh po përpiqen me i racionalizu skandalizimet e tyne, po me kujtohet ajo anekdota - rrej bile përtoke… Për ata që s'e dijnë anekdoten.  Kishin qenë dy shokë të ngushtë, njëri prej tyre në çdo bisedë me njerëz e kishte pasë ves me gënjy. Ndërsa, shoku i tij vazhdimisht ia racionalizonte (mbulonte) gënjeshtrën dhe e nxirrte prej situatës. Një ditë prej ditësh, në një ndejë në odë po vazhdon ai gënjeshtari:  - E pashë një ditë një qen fluturojke edhe lehke - ham. U shikuan në mes vete të pranishmit edhe gati sa nuk filluan të tallen ngapak me të. Ndërhyri shpejt shoku i tij edhe shtoi:  - A e dini si ka qene puna burra? Shqiponja e kishte kapë me kthetra qenin edhe fluturonte me të, ndërkohë që qeni lehte. - Eeeh po, tash ka kuptim! - thanë ata. Mbasi dolën prej odës po i drejtohet shoku që ia mbuloi gënjeshtrën shokut:  - Allahile, kur t'rrejsh, rrej bile përtoke, e jo për havaje. Përtoke ...

Në Shqipëri e tregonin një si lloj anekdote që pasqyron realitetin tragji-komik të periudhës së komunizmit.  Kishte pasë shkuar njëherë për vizitë Enver Hoxha në një prej rajoneve të Shqipërisë që të takonte qytetarët. Njëri prej tyre për të dëshmuar para diktatorit lojalitet të thellë, apo me shpresë se do të prekë sadopak sentimentin e tij për gjendjen në të cilën ishin katandisur, filloi të hante jonxhë. - Çfarë bën kështu? - pyeti diktatori komunist. - Bar do hamë, parimet nuk i shkelim! - u përgjigj në mënyrë triumfaliste qytetari. - I sillni edhe një barrë jonxhë! - urdhëroi diktatori. Morali i storjes është gati sikur ai ekzaltimi deri në ekstazë i simpatizantit politik të Kosovës: O u kënaqëm jarani jem! Ndër çebe qetu, kurrë mos u ndreqtë rryma! Kurrë mos u ndreqtë nxemja!

Fruta dhe perime. Po them fruta, sepse në Kosovë themi "pemë dhe perime". E kam pasë njëherë një përjetim në një ëmbëltore të Tiranës në lidhje me pemë (fruta). Shkuam me disa miq në një ëmbëltore në qendër të Tiranës, kërkova akullore me pemë, ndërsa ajo çupa simpatike që punonte aty - nuk më kuptonte dot. -Pemë bre, a s'e di ti çka janë pemët? -Pemët, po... këto - u shpreh me njëfarë dyshimi dhe bëri me dorë kah rruga ku ishin të mbjellë disa drunjë.  Aty e kuptova se ku isha ngatërruar, me pemë kuptohej vetëm trungu, jo edhe fruti. Kushedi se çka paska menduar vajza tironase, këta kosovarët po hajkan drunjë, bujashka. Shpresoj të ketë menduar se i hamë në formë të peletit, se po mendoi se i hamë në formë byku apo pluhuri të sharrës me t'hallall. Të mos flasim se këto ditë dimri, po i inhalojmë në formë tymi bashkë me qymyr… Kur jemi te frutat, tregonte një mik i imi që i ka vëllezërit jashtë, në një prej shteteve evropiane, e të cilët atje merren me biznesin e frut...

Kur ishte pasë zbulu radioja, shumë kishin pasë mendu se kjo do të shkaktojë revolucion edhe në sferën e arsimit dhe do t'i zëvendësojë mësuesit. Zgjidhet mësuesi dhe ligjëruesi më i mirë në botë, i cili i transmeton ligjëratat përmes valëve të radios dhe kështu nxënësit mësojnë prej tij. Por, siç jemi dëshmitarë, radioja natyrisht se ka sjellë revolucion në fushën e informimit, megjithatë nuk ka arritur t'a zëvendësojë dot mësuesin. Pastaj u zbulua televizori, i cili përveç transmetimit të zërit e bartë edhe anën vizuale që i mungonte radios. Në TV përjetimi i shkëmbimit të informacionit është shumë më i avancuar. Tani pritej që vërtetë të ndodhte ai revolucion në edukim. Edhe? As TV nuk u vërejt se pati ndonjë ndikim të madh në këtë aspekt. Siç mund të paramendohet e njëjta ka ndodhë edhe me rastin e internetit. Interneti me të gjitha të mirat e tij të cilat i dijmë. Por, a ka arritur interneti të zëvendësojë rolin e të dashunit mësues i cili jep mësim në klasë? Jo pra! Pse? ...

Tash është koha e zgjedhjeve lokale, koha e ringjalljes së deja vu-ve e të premtimeve. Premtime për një qytet të përparuar, për një jetë të përkryer, veç a kemi ymer derisa t'i votojmë e t'i zgjedhim këta kandidatë për kryetar e për asamble. Autobusët për shembull, të mirë boll, kush ka mjaft kohë me u shëtitë me ta nëpër qytet.  Pata hypë para një kohë në autobusin numër 4, pas ndonjë dy stacioneve zbrita dhe vazhdova në këmbë pjesën tjetër të rrugës. Arsyeja besoj se po dihet. E pashë që rrugën që në këmbë e bëj për 15 minuta, me autobus bën rreth një orë. Kur zbrita nga autobusi, mungoi vetëm edhe ai udhëtari nga një storie që tregohet se ka ndodhur para luftës.  Një udhëtar - të më ndjeni - kishte pas lëshu gazëra në autobus. Një bashkëudhëtare serbe filloi t'a qortonte e të ankohej se si vinte era e keqe. Ndërsa ai iu përgjigj (në gjuhën serbe) - gospodjo, ja ne jedem ruze (zonjë, unë nuk ha trëndafila). Ajo që desha të theksoj me problemin me autobusa në Prishtinë, e ...

Hans Rosling në librin e tij Factfulness* e tregon një njgjarje personale qe i ka ndodhur në një zonë të thellë të Kongos. (teksti në vazhdim është një përkthim, përmbledhje dhe përshtatje - nuk është përkthim fjalë-për-fjalë i tekstit në libër) Fillon tregimin autori duke thënë se ka qenë pjesë e një projekti hulumtues rreth një epidemie të quajtur konzo , e zbuluar në Mozambik mirëpo e shtrirë në shumë vende tjera afrikane. Ky projekt hulumtues kishte dy vite që ishte planifikuar, kështu që, ishin siguruar të gjitha, leja, vozitesit, përkthyesit, dhe pajisjet laboratorike ishin bërë të gjitha gati. Një mëngjes, derisa po pergatitesha për fillimin e punës - vazhdon autori - në një kasolle të fshatit aty, po e vërej fshatarët po grumbulohen jashtë. E pash që diçka nuk shkonte si duhet, por i zënë me punë, duke i marre mostrat e gjakut, zhurma e gjeneratorit edhe nuk i dëgjoja mirë zërat e njerëzve jashtë.  Po e shoh me nje moment, diçka sikur u errësua kasolleja, kur po dal, rreth ...

Përkundër faktit se shumë prej nesh jemi dëshmitarë të vdekjeve nga COVID-i, të shumë njerëzve që i kemi njohur. Akoma ka individë që dyshojnë nëse është COVID-i që po i vret njerezit. Dëshmi më të madhe se vdekja nuk ka. Siç thotë Ali Asllani në poezinë e tij - vetëm vdekja bën të sajën... Në imazhin më lartë janë të dhënat në lidhje me mortalitetin në SHBA, pavarësisht shkaktarit të vdekjes - e morra SHBA-në për rast studimi meqë aty sistemi është i sofistikuar dhe vdekjet raportohen saktë, për dallim prej disa vendeve tjera që mund të ketë probleme në raportimin e vdekjeve për arsye teknike. Këtu kemi të paraqitura në formë grafi numrin e vdekjeve, pavaresisht shkaktarit të vdekjes, përgjatë viteve nga viti 2015 deri 2021. Siç shihet, nga viti 2015 deri në vitin 2019 (të shënuara me ngjyrë gri) mortaliteti ka një rrjedhë të përafërt prej viti në vit, gjatë dimrit vërehet mortalitet më i lartë, i cili bie gradualisht gjatë verës. Për vitet 2015-2019 është nxjerrë edhe një mesatare e ...

Shkova për me i rregullu disa dokumente vitin e kalum. Duke pritë në korridor, po kalon njani pa maskë po do me hy në objekt, roja kërrsh ke t'u ba me to - nuk e lejoi me hy pa maske. Pas konfliktit që e pati, po më drejtohet mua si duke u ankue tha: s'po marrin vesh, i thua njëqind herë që nuk lejohet me hy pa maskë prapë tenton. Une edhe pak për me ia ba rrafsh, si duke e përkrahë po ia kthej: po kështu duke hy pa maska po përhapet virusi! Jo - tha - virus s'ka hiç! Veç që e kanë pru ligjin kështu tash. Needless to say - Mbeta pa fjalë! Nuk dita çka me i thanë. PS. Shembull tipik i disonances kognitive.

  E mbaj në mend, disa djem organizojshin trajnime për sistemin operativ Linux. Sa i mirë është Linuxi, sa stabil, sa i sigurtë, sa... Kur e minimizojke PowerPointin, në laptop i dilke Windowsi i Bill Gecit! Po masi koka aq i mirë bre jaran, pse s'e ke instalue për veti? E po, po hë po s'ë... Kështu që, mos e zgatni ma shumë po', përvjelini mangën kadale, edhe ushtrone lirinë e shprehjes dhe zgjedhjes në cilin krah po e doni vaksinen, a n't'djathtin a t'majtin? PS. Nuk kam asgjë kundër Linuxit (të kuptohemi), përkundrazi më pëlqen. Morali i storjes është: sillu kah të sillesh, pa e instalu Windowsin edhe me e marre vaksinen e Bill Gejtsit nuk ki qare :)

E kam pas dëgju një ngjarje paksa komike që ka ndodhë para shumë viteve në Kosovë. Një punonjës i njërës prej organizatave ndërkombëtare po e zhvillon një dialog me një koleg të tijin: - Kom fillu me punu, përveç punëve tjera të rëndomta, tash po mirrem edhe me arkaiva (për arkiva). Tash ma shkruajnë edhe një letër rekomandimi që po punoj edhe në arkaiva. + Ruaju po ta shkruajnë najkah që ke punu në AlKaida - po ia kthen kolegu i tij.

Jo vetëm për shkak se u shfaq ariu në parkun e Gërmisë! Por, duke mësu për arinjtë mësojmë edhe për vetë-vetën, për njëri-tjetrin. Tani ndoshta është momenti i duhur me e shiku filmin dokumentar Stranger Among Bears , të cilin e ka pasë transmetu Animal Planet diku në vitin 2009. Në film, një amerikan me emrin Charlie, i cili pasi pensionohet shkon në Alaskë, e ndërton një shtëpizë dhe vendosë të jetojë me arinjë.  Charlie, para se të ishte i dashuruar mbas arinjve, ai kishte qenë gjuetar - vrasës i tyre. Por, një ditë prej ditësh, derisa ishte duke pushuar në shtëpizën e tij në Alaskë, një ari i erdhi tek shtëpiza që dukej sikur shprehte sjellje miqësore, aty ky u pushtua nga një ndjenjë dhembshurie ndaj tij. Prej asaj dite atij iu bë obsesion përkushtimi ndaj arinjve. Arinjtë siç dëgjojmë zakonisht, janë të rrezikshëm, mirëpo Charlie pohonte se nuk janë nëqoftëse e gjejmë mënyrën adekuate të sjelljes me ta. Ai iu afrohej me një qetësi dhe arrinte t'i bindëte arinjtë me anë të in...

Ditëve të fundit jemi dëshmitarë për një rritje të manifestimit të dhunës në shoqëri, rreth, familje. Nga rrahjet, gjuajtjet me armë, deri te më e rënda - vrasja. Organet e drejtësisë natyrisht që duhet të kryejnë punën e tyre dhe të merren me pasojat. Por, shteti dhe shoqëria duhet të ndërmarrë edhe masa parandaluese. Fillimisht të identifikojë shkaqet se prej nga po vjen kjo dhunë, përmes projekteve hulumtuese nga ekspertë që i studiojnë sjelljet njerëzore dhe sociale. Cilët janë shkaktarët që po i shtyjnë njerëzit drejt dhunës? Po dëgjojmë lloj-lloj mendimesh, dikush thotë tradita patriarkale, dikush kultura e muzika, dikush niveli i ultë i arsimit e emancipumit, dikush gjëndja socio-ekonomike, dikush gjenetika… Prandaj, do të ishte mirë që të bëhen hulumtime në këto sfera dhe të identifikohen shkaktarët. A thua e kemi në gjene atë që njihet në zhargon si "gjeni e luftëtarit" (ang. warrior gene)? I cili nëse aktivizohet manifestohet me sjellje të papërmbajtur agresive të i...